Scatter Plot در اکسل

نمودار Scatter یا نمودار Line؟

یک نمودار اسکتر (Scatter plot، نمودار XY، نمودار پراکندگی)، یک نمودار دو بعدیه که رابطه بین دو متغیر رو نشون میده. از این نمودار برای نمایش پراکندگی داده ها، مشاهده روابط بین متغیرها و … استفاده میشه. این نمودار خیلی شبیه نمودار Line بدون خط هست. از این رو خیلی وقت ها این نمودارها اشتباها بجای هم استفاده میشن و نتیجه درستی رو نمایش نمیدن. پس خیلی مهمه که تفاوت این دو نوع نمودار (line و Scatter) رو به خوبی بشناسیم و با توجه به نیازمون، نمودار رو به درستی انتخاب کنیم.

در یک نمودار پراکندگی، هر دو محور افقی و عمودی مقادیر عددی هستن. معمولا، متغیر مستقل بر روی محور x و متغیر وابسته بر روی محور y هستن. نمودار، داده هایی که از تقاطع مقادیر x و y، که در یک نقطه شکل گرفتن رو نشون میده.

یکی از اهداف نمودارهای پراکندگی نشون دادن قدرت ارتباط بین دو متغیر هست. هرچه نقاط بیشتر در امتداد یک خط مستقیم باشن، همبستگی اون متغیرها بیشتره.

شکل 1 ـ نمونه یک نمودار پراکندگی یا نمودار اسکتر

چگونگی مرتب کردن داده ها برای یک نمودار پراکندگی

با تنوع زیاد نمودار ها در اکسل، ساخت یک نمودار پراکندگی فقط چند کلیک زمان میبره، اما قبلش لازمه که داده هامون رو بطور مناسب مرتب کنیم.

همونطور که قبلا گفتیم، نمودار پراکندگی رابطه بین دو داده کمی رو نشون میده. پس ما باید دو سری از داده های عددی رو در دو ستون متفاوت وارد کنیم.

برای راحتی در استفاده، متغیر مستقل باید در ستون سمت چپ (در حالت چپ به راست صفحه اکسل) قرار بگیره، چون این ستون قراره در محور x نشون داده بشه. متغیر وابسته (متغیری که با تغییر متغیر مستقل تحت تاثیر قرار میگیره) باید در ستون سمت راست (در حالت چپ به راست صفحه اکسل) قرار بگیره، و در محور y نشون داده میشه.

در این مثال، ما میخوایم رابطه بین بودجه خرج شده برای تبلیغات در هر ماه (متغیر مستقل) رو با تعداد محصول فرخته شده در همون ماه (متغیر وابسته) بررسی کنیم. پس داده های خودمون رو طبق شکل زیر مرتب می‌کنیم:

شکل 2 ـ جدول داده ها برای رسم نمودار پراکندگی

ایجاد نمودار پراکندگی در اکسل

داده های مربوط به هزینه های تبلیغات در برابر تعداد فروش محصول مورد نظر در ماه های مختلف رو داریم. برای رسم نمودار پراکندگی و طبق مراحل زیر پیش میریم:

1. دو ستون حاوی داده های عددی رو همراه با عنوان هاشون انتخاب می‌کنیم. در مثال ما این محدوده شامل سلول های B1:C13 هست.
2. از تب Insert و گروه Charts، روی آیکون نمودار Scatter کلیک می‌کنیم و نمودار مدنظرمون رو انتخاب می‌کنیم. برای ساخت یک نمودار پراکندگی کلاسیک، اولین گزینه رو انتخاب می‌کنیم.

شکل 3 ـ ساخت نمودار پراکندگی کلاسیک

با انتخاب این گزینه، نمودار پراکندگی فورا به شیت ما اضافه میشه.

شکل 4 ـ نمودار پراکندگی کلاسیک

در حال حاضر نمودار پراکندگی و نمایش رابطه بین هزینه تبلیغات و فروش محصول رسم شده. میتونیم برای نمایش تنظیمات بهتر، از قسمت Format تنظیمات دلخواه رو روی نمودار ایجاد کنیم.

انواع نمودار های پراکندگی در اکسل

بغیر از نمودار کلاسیک که در مثال بالا استفاده کردیم، چند نمونه دیگه هم در دسترس هستن:

• نمودار با خطوط منحنی و نشانگر (Smooth lines and markers)
• نمودار با خطوط منحنی (Smooth lines)
• نمودار با خطوط مستقیم و نشانگر (Straight lines and markers)
• نمودار با خطوط مستقیم (Straight lines)

نمودار حاوی خطوط، بهتره در مواقعی که نقاط داده ای کمتری داریم استفاده بشه. مثلا میتونیم برای چهار ماه اول از نمودار با خطوط صاف و نشانگر استفاده کنیم:

شکل 5 ـ ساخت نمودار پراکندگی با خطوط صاف و نشانگر

نمودار های XY اکسل میتونن هر متغیر رو بصورت جداگانه هم نشون بدن. برای این کار باید سه ستون حاوی داده رو انتخاب کنیم، ستون سمت چپی با مقادیر متنی، و دو ستون دیگه با مقادیر عددی.

در مثال ما، نقاط آبی هزینه تبلیغات، و نقاط نارنجی تعداد فروش هستن. در واقع محور افقی، بصورت خودکار، از 0 شروع میشه و دو ستون عددی، در محور عمودی نمایش داده میشن.

شکل 6 ـ نمودار اسکتر برای هر متغیر بصورت جداگانه

برای دیدن تمام نمونه های موجود از نمودار پراکندگی، روی آیکون نمودار Scatter، روی نوار کلیک کرده و گزینه More Scatter Charts رو انتخاب می‌کنیم. در پنجره باز شده، به قسمت X Y (scatter) میریم و نمونه مدنظر که بهترین نمایش گرافیکی از داده های ما رو داره، انتخاب می‌کنیم.

شکل 7 ـ انتخاب نوع نمودار پراکندگی از پنجره Insert Chart

نمودار اسکتر و همبستگی

برای تفسیر درست نمودار پراکندگی، باید چگونگی مرتبط شدن دو متغیر به هم رو بفهمیم. در کل، سه نوع ارتباط وجود داره :

ارتباط مثبت: همینطور که متغیر X افزایش پیدا میکنه، همزمان متغیر Y هم افزایش پیدا میکنه. بعنوان مثال میشه به میزان ساعت مطالعه یک دانش آموز و نمرات اون اشاره کرد.

ارتباط منفی: با افزایش متغیر X، متغیر Y کاهش پیدا میکنه. بعنوان مثال به میزان غیبت دانش آموز سر کلاس ها و نمرات اون میشه اشاره کرد.

بدون ارتباط: در این موارد هیچ گونه ارتباطی بین دو متغیر وجود نداره و نقاط در سراسر محیط نمودار پراکنده شدن. بعنوان مثال میشه به قد دانش آموز و نمرات اون اشاره کرد، که مشخصا هیچ ارتباطی به هم ندارن.

شکل 8 ـ انواع ارتباط دو متغیر با استفاده از نمودار اسکتر

تنظیمات نمودار پراکندگی در اکسل

درست مثل همه نمودار های دیگه، تقریبا تمام عناصر یک نمودار پراکندگی قابل تغییر و Customize کردن هست. میتونیم به راحتی عنوان نمودار و عنوان محورها رو تغیر بدیم. gridlineها رو مخفی کنیم، رنگ دلخواه برای نمودار انتخاب کنیم و …

تنظیم میزان محور ها (کاهش فضای سفید)

ممکنه نقطه های نمودار ما در یک گوشه از نمودار متمرکز شده باشن، به همین دلیل برای اینکه جزئیات نمودار با وضوح بیشتری نمایش داده بشه، باید از طریق تغییر اندازه های محور عمودی و افقی فضاها خالی نمودار رو حذف کنیم.

برای کاهش فضاهای خالی نمودار (تغییر اندازه های محور های عمودی و افقی)، طبق مراحل زیر پیش میریم:

1. روی محور X راست کلیک کرده، و گزینه Format axis رو انتخاب می‌کنیم.
2. در پنل Format axis، حدود مینیمم و ماکزیمم رو بطور مناسب تعیین می‌کنیم.
3. همچنین میتونیم واحد بزرگ و کوچک که فاصله بین اعداد روی محورها رو کنترل می‌کنه رو هم تعیین کنیم.

شکل 9ـ تنظیمات محور عمودی و افقی در نمودار اسکتر

اگر بخوایم که فضای بین نقطه ها و لبه های بالا و پایین نمودار رو هم تغییر بدیم، باید همین تنظیمات رو به روی محور عمودی Y هم انجام بدیم. گزینه Auto پیشفرض نمودار د راکسل هست و بصورت خودکار، مشخصات محورهای عمودی و افقی تعیین میشه.

اضافه کردن برچسب به نقطه های نمودار پراکندگی

وقتی یک نمودار پراکندگی با مقدار کمی داده های عددی داریم، ممکنه بخوایم نقطه ها برچسب داشته باشن تا نمودار گویاتر بشه. در مثال بالا، میخوایم عناوین ماه رو به عنوان برچسب نمودار تعیین کنیم. برای این کار طبق مراحل زیر پیش میریم:

1. نمودار رو انتخاب کرده و روی دکمه Chart Elements کلیک می‌کنیم.
2. تیک گزینه Data Labels رو زده و روی فلش کوچک کلیک می‌کنیم و از منو باز شده More Options رو انتخاب می‌کنیم.

شکل 10ـ برچسب زدن نقاط در نمودار پراکندگی در نمودار اسکتر

3. در پنل Format Data Labels، به تب Label Options رفته (آخرین تب)، و تنظیمات رو به ترتیب زیر انجام میدیم:

• گزینه Value from box‌رو تیک میزنیم و محدوده ای که میخوایم داده هاش برچسب بگیرن رو انتخاب می‌کنیم (در این مثال 13A2:A).
• اگر بخوایم فقط نام ها نمایش داده بشن، تیک گزینه X Value و/یا Y Value رو برمیداریم تا داده های عددی نمایش داده نشن.
• مکان برچسب رو مشخص می‌کنیم. در مثال ما بالا (Above) نقطه قرار میگیره.

شکل 11ـ تنظیمات Format Data Labels

نتیجه چنین خواهد شد:

شکل 12ـ نمایش داده های دلخواه به عنوان برچسب نمودار

نکته: چگونگی درست کردن برچسب های روی هم افتاده!

وقتی دو یا چند نقطه خیلی نزدیک به هم باشن، ممکنه برچسب هاشون روی هم بیفتن. برای درست کردن این مشکل، روی برچسب ها کلیک کرده و بعد روی برچسبی که روی دیگری افتاده کلیک میکنیم تا فقط اون انتخاب بشه. نشانگر موس رو روی برچسب میبریم تا وقتی که به یک فلش چهار جهتی تبدیل بشه، و بعد برچسب رو به مکان دلخواه میکشونیم. برای اینکه برچسبف اتصالش رو به نقطه مورد نظر نشون بده و با بقیه برچسب ها قاطی نشه، باید شکل باکس برچسب رو عوش کنیم. برای این کار روی یک لیبل کلیک راست میکنیم و مطابق شکل 13 از بخش Change Data Label Shape شیپ مورد نظر رو انتخاب میکنیم.

شکل 13- تغییر شکل برچسب نمودار

اضافه کردن Trendline و Equation

برای نمایش بهتر رابطه بین دو متغیر، میتونیم یک trendline در نمودار پراکندگی رسم کنیم.

برای این کار روی یک نقطه در نمودار راست کلیک کرده و گزینه Add Trendline رو از منو باز شده انتخاب می‌کنیم.

شکل 14 ـ رسم Trendline نمودار پراکندگی

اکسل یک خط که تا حد ممکن به همه نقاط نزدیکه رو میکشه. برای همین نقاط بالا و پایین خط یکسانن.

همچنین میتونیم معادله ریاضی اون خط رو برای درک بهتر رابطه دو متغیر نشون بدیم. برای این کار باید گزینه Display Equation رو در قسمت Chart و در پنل Format Trendline که فورا بعد از کشیدن اون خط در سمت راست صفحه اکسل ظاهر میشه، تیک بزنیم.

شکل 15 ـ خط و معادله نقاط نمودار پراکندگی در نمودار اسکتر

چگونگی جابجا کردن محور های X و Y در نمودار پراکندگی

همونطور که گفته شد، یک نمودار پراکندگی متغیر مستقل رو در نمودار افقی، و متغیر وابسته رو در نمودار عمودی نشون میده. در صورت نیاز به تغییر محور عمودی و افقی، اگر به هردلیلی ستون های داده ها قابل جابجایی نبودن، میتونیم مستقیما محور های X و Y رو در نمودار جابجا کنیم. برای این کار طبق مراحل زیر پیش میریم:

1. نمودار را انتخاب کرده و از تب Design گزینه Select Data رو میزنیم.
2. در پنجره Select Data Source، روی دکمه Edit کلیک می‌کنیم.

شکل 16- جابجا کردن محور عمودی و افقی

3. مقادیر محور های X و Y رو جابجا می‌کنیم. یعنی محدوده C2:C13 در محور افقی (X)قرار میگیره و محدوده D2:D13 در محدوده عمودی (Y).

شکل 17 ـ جابجایی مقادیر محور های X و Y

4. دوبار روی Ok کلیک کرده تا دو پنجره بسته بشن.

در نتیجه، محورهای افقی و عمودی نمودار جابجا شدن.

شکل 18 ـ جابجا شدن محور های نمودار پراکندگی در نمودار اسکتر